Παρουσίαση του καθηγητή συμβούλου στην ΕΚΠ65 κ. Ιωάννη Γκιόσου

Το έντυπο κείμενο αποτελεί την κυριότερη μορφή παρουσίασης του εκπαιδευτικού υλικού και βασικό μέσο διανομής του.
Πλεονεκτήματα:
 Ευκολία χρήση και αποστολής
 Ενεργοποίηση βασικών γνωστικών δεξιοτήτων (αναγνώριση γραμμάτων και αποκωδικοποίηση λέξεων) είναι βασικές
 Χαμηλό κόστος παραγωγής.

Μειονεκτήματα:
 περιορισμένη αναπαράσταση της πραγματικότητας μέσω του γραπτού λόγου
 γραμμικός τρόπος με τον οποίο κατά βάση διαβάζεται.

Τα μειονεκτήματα του έντυπου θεραπεύει το ηλεκτρονικό κείμενο που διαβάζεται μέσα από την οθόνη του υπολογιστή...

Το ηλεκτρονικό κείμενο μπορεί να έχει συνδέσμους που να παραπέμπουν σε άλλο κείμενο ή σε άλλο σημείο του κειμένου (υπερκείμενο/hypertext). Η δυνατότητα αυτή “σπάει” τον γραμμικό τρόπο ανάγνωσης του κειμένου.


Η ύπαρξη ή μη συνδέσμων μέσα στο ηλεκτρονικό κείμενο αποτελεί κριτήριο ταξινόμησής του. Έτσι, το ηλεκτρονικό κείμενο μπορεί για να διακριθεί σε:

σειριακό κείμενο
και
σε υπερκείμενο.

Με τον τρόπο αυτό διακρίνουν το κλασικό κείμενο που δεν έχει συνδέσμους, αλλά ψηφιοποιείται και διαβάζεται μέσα από την οθόνη ενός υπολογιστή (σειριακό), από αυτό που εμπεριέχει τέτοιους συνδέσμους (υπερκείμενο).

Ένα τυπικό υπερκείμενο στην ουσία είναι ένα σύνολο μικρών κειμένων που αποκαλούνται θέματα (topics) και
που έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε ο αναγνώστης να έχει πρόσβαση σε αυτά με όποια σειρά εκείνος επιθυμεί μέσα από δομημένους ηλεκτρονικούς συνδέσμους (links).

Σε ένα υπερκείμενο μπορεί να υπάρχουν σύνδεσμοι που πλοηγούν τον χρήστη:
α) στη δομή και το περιεχόμενο του υπερκειμένου,
β) στην αρχή - τέλος μιας συγκεκριμένης σελίδας ενός θέματος ή των σελίδων ενός θέματος,
γ) σε γραφικά,
δ) σε βιβλιογραφικές παραπομπές και
ε) σε άλλες τοποθεσίες στο δίκτυο.

Στο ηλεκτρονικό κείμενο υπάρχει επίσης η δυνατότητα ταυτόχρονης παρουσίασης άλλης μορφής υλικού όπως
 εικόνα,
 βίντεο,
 ήχος,
 animation κ.ά.
μέσα από συνδέσμους που παραπέμπουν τον μελετητή σε αυτό (συνδέσμους γραφικών).
Στην περίπτωση αυτή:


το υπερκείμενο ονομάζεται
υπερμέσο (hypermedia) .

Η ιδέα της ύπαρξης κειμένου συνδεδεμένου σε άλλο κείμενο παραπέμπει ιστορικά στην ιδέα της ύπαρξης συνδέσμων μέσα στο κείμενο.
Πολλοί θεωρούν ότι η ιδέα της ύπαρξης συνδέσμων μέσα στο κείμενο είναι τόσο παλιά όσο και το ίδιο το γραπτό κείμενο. Ένα παράδειγμα είναι οι υποσημειώσεις που συναντάει κανείς σε ένα κλασικό γραπτό κείμενο.
Η υποσημείωση είναι μια μορφή συνδέσμου του κυρίως κειμένου με ένα άλλο κείμενο, αυτό δηλαδή που εμπεριέχει η ίδια η υποσημείωση.

Τα πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού κειμένου έναντι του έντυπου είναι:
α) η δυνατότητα ταυτόχρονης σύνδεσης και παρουσίασης άλλης μορφής εκπαιδευτικού υλικού (εικόνα, ήχος, βίντεο, animation κ.ά.),
β) η δυνατότητα σύνδεσής του με άλλες πηγές πληροφοριών στο διαδίκτυο,
γ) η δυνατότητα παροχής ανατροφοδότησης στον εκπαιδευόμενο,
δ) η ευκολία αναζήτησης και περιήγησης στο υλικό,
ε) η ευκολία επικαιροποίησής του και
στ) η δυνατότητα φθηνής διαφοροποίησής του στη βάση των αναγκών των εκπαιδευομένων (customizability).

Το ερώτημα που τίθεται στο σημείο αυτό είναι:
Κατά πόσο οι δυνατότητες του ηλεκτρονικού κειμένου να συνδέεται και να παρουσιάζει άλλης μορφής εκπαιδευτικό υλικό ή να συνδέεται με άλλες πηγές πληροφοριών, εξασφαλίζουν από μόνες τους την αλληλεπίδραση του εκπαιδευομένου με το κείμενο;
Επιπλέον, με ποιο τρόπο δίνεται ανατροφοδότηση.

Για τον σκοπό αυτό, οι ερευνητές εισηγούνται το ηλεκτρονικό κείμενο να έχει:
i) σαφή και καθορισμένη δομή,
ii) μαθησιακούς στόχους,
iii) ερωτήσεις–ασκήσεις και δραστηριότητες,
iv) προκαταρκτικά τεστ,
v) κατευθύνσεις για τον τρόπο μελέτης του,
vi) ασκήσεις και δραστηριότητες αυτό-αξιολόγησης και αξιολόγησης και
vii) απαντήσεις και ανατροφοδότηση.

Ως προς τη δομή, οι ερευνητές εισηγούνται να περιέχει:
α) πίνακα περιεχομένων,
β) σύνοψη,
γ) τίτλους και υπότιτλους,
δ) χάρτες και
ε) σταθερής μορφής παρουσίασης του layout.

Ως προς τη δομή,
 χρήση page format αντί του scrolling.
 παραθύρων που ανοίγουν και κλείνουν μέσα στο κείμενο (embedded text)
 σημείων και εικόνων που λειτουργούν ως σύμβολα και αναγνωρίζονται εύκολα μπορούν να λειτουργήσουν ως υπερσύνδεσμοι.

Ως προς τους μαθησιακούς στόχους έχουν αναπτυχθεί τα προσαρμοστικά υπερμέσα (Adaptive Hypermedia).
Τα προσαρμοστικά υπερμέσα είναι συστήματα που προσαρμόζουν τη λειτουργία τους στις μαθησιακές ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του χρήστη συμπεριφερόμενα δυναμικά κατά την αλληλεπίδρασή τους με αυτόν.
Τέλος, οι σαφείς κατευθύνσεις για την ανάγνωση του κειμένου μπορούν να περιέχουν προτάσεις για τον τρόπο μελέτης του υλικού ή και υπενθυμίσεις προαπαιτούμενης γνώσης.

Υπάρχουν δύο ακόμη πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα:

α) το πρώτο αφορά την ενεργητική εμπλοκή του αναγνώστη μέσω της επιλογής του συνδέσμου που θα ακολουθήσει:

Η ενεργητική εμπλοκή του αναγνώστη έχει νόημα αν την δούμε μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο, αυτό της δόμησης και ενοποίησης (Construction Integration Model ή CIM) του Kintsch (1998):

Αυτό το τελευταίο επίπεδο κατανόησης προϋποθέτει την ανάκληση και την συσχέτιση προϋπάρχουσας συναφούς γνώσης με νέα.
Η ενεργητική εμπλοκή του αναγνώστη μέσω της επιλογής του συνδέσμου που θα ακολουθήσει, προϋποθέτει την διαδικασία σύνδεσης/ενοποίησης της προϋπάρχουσας γνώσης με την καινούργια.
Κατά συνέπεια, με βάση τη συγκεκριμένη θεωρία, το υπερκείμενο προάγει την ενεργητική εμπλοκή του αναγνώστη με το κείμενο.

β) Το ηλεκτρονικό κείμενο με μορφή υπερκειμένου έχει ένα ακόμη πλεονέκτημα καθώς φέρει τον αναγνώστη σε επαφή με το περιεχόμενο του κειμένου μέσα από πολλαπλές προσεγγίσεις. Ειδικότερα:

Το μοντέλο της γνωστικής ευελιξίας (Cognitive Flexibility Theory ή CFT) προσεγγίζει τη μάθηση μέσω του υπερκειμένου από μια τον εποικοδομισμό (constructivism) άποψη.
Συγκεκριμένα, θεωρεί ότι η προϋπάρχουσα γνώση παίζει έναν συγκεκριμένο ρόλο στη δόμηση της καινούργιας.
Ειδικότερα, η προϋπάρχουσα γνώση αποδομείται και αναδομείται, αναλύεται και ανασυνθέτεται συνεχώς για να μπορέσει να αλληλεπιδράσει με την νέα.

Αυτή ακριβώς την διαδικασία της αποδόμησης και αναδόμησης βοηθάει το υπερκείμενο δίνοντας στον αναγνώστη την δυνατότητα να προσεγγίσει ένα ζήτημα από πολλές προσεγγίσεις μέσα από τους ποικίλους συνδέσμους.

o Το ηλεκτρονικό κείμενο διαφέρει σε πολλά σημεία από το έντυπο.
o Η πλέον χαρακτηριστική τους διαφορά έγκειται στον όγκο του κειμένου που μπορεί να περιέχει μια οθόνη έτσι ώστε να διαβάζεται άνετα.
o Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι οι πρώτες έρευνες σχετικά με το ηλεκτρονικό κείμενο στην εκπαιδευτική διαδικασία στράφηκαν στην μελέτη της αναγνωσιμότητάς του.
o Και αυτό γιατί υπήρχαν έρευνες που έδειχναν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των εκπαιδευομένων τύπωναν το ηλεκτρονικό κείμενο και μετά το διάβαζαν.

Επιπλέον, έρευνες δείχνουν ότι το ηλεκτρονικό κείμενο διαβάζεται πιο αργά και οι αναγνώστες κουράζονται ευκολότερα.
Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα δεν ξενίζουν από τη στιγμή που πλάι στους παραδοσιακούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάγνωση ενός γραπτού κειμένου προστέθηκαν και νέοι.
Οι παραδοσιακοί ήταν το μέγεθος των γραμμάτων, η απόστασή μεταξύ τους, η φωτεινότητα και η αντίθεσή τους μέσα στο έντυπο, ενώ οι νέοι είναι το μέγεθος της οθόνης, η ανάλυση, ο αριθμός των χαρακτήρων ανά γραμμή, ο αριθμός των γραμμών ανά οθόνη/σελίδα, ο αριθμός των λέξεων ανά οθόνη/σελίδα κ.ά.

Πέρα όμως από την αναγνωσιμότητα, αυτό που έχει σημασία για την εκπαίδευση είναι το κατά πόσο το ηλεκτρονικό κείμενο προάγει την εκπαιδευτική διαδικασία.

Για το ζήτημα αυτό έχουν γίνει πολλές έρευνες:
Εξετάσθηκαν μεταβλητές, όπως η ύπαρξη συνόψεων, χαρτών και πινάκων περιεχομένων, καθώς και η ύπαρξη ιεραρχικής ή διακριτής δομής σε σχέση με τα αποτελέσματα της μαθησιακής διαδικασίας.
Τα αποτελέσματα είναι αντιφατικά και οι έρευνες δεν δείχνουν κάποια συσχέτιση.

Όσον αφορά στη δομή, σχετικές έρευνες δείχνουν ότι όταν το υπερκείμενο έχει μια σαφή και διακριτή δομή, τότε βοηθάει τον εκπαιδευόμενο που έχει λίγη γνώση σε σχέση με το γνωστικό αντικείμενο.

Αντίθετα, το υπερκείμενο που δεν έχει σαφή και διακριτή δομή βοηθάει τον εκπαιδευόμενο που έχει αρκετή γνώση σχετικά με το αντικείμενο.

Με βάση λοιπόν ποια κριτήρια θα πρέπει να επιλέξουμε το ηλεκτρονικό κείμενο στην από απόσταση εκπαίδευση;


Τα κριτήρια αυτά είναι:
α) ο βαθμός ελέγχου που εκχωρείται στον εκπαιδευόμενο,
β) το είδος και ο βαθμός αλληλεπίδρασης με το υλικό,
γ) η προσβασιμότητα και
δ) το κόστος.
Παιδαγωγικές / Εκπαιδευτικές παράμετροι
 Εκείνο που μας ενδιαφέρει σε ότι αφορά τη χρήση του ηλεκτρονικού κειμένου στην εκπαίδευση γενικά και στην εξ αποστάσεως ειδικά, είναι η συμβολή τους σε μια αποτελεσματική εκπαιδευτική διαδικασία.

 Για παράδειγμα, πόσο αποτελεσματικότερα ή όχι μαθαίνει κάποιος διαβάζοντας π.χ. υπερκείμενα και πως αυτά θα πρέπει να είναι διαρθρωμένα για να έχουν το μέγιστο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα και όχι με ποιο κώδικα φτιάχνεται ένα υπερκείμενο

Οι τεχνολογίες λοιπόν αποτελούν το μέσο
και όχι
το σκοπό στην εκπαίδευση!
Κατηγορίες συστημάτων μάθησης με ηλεκτρονικά μέσα
Κατηγορίες συστημάτων
 Συστήματα διαχείρισης μάθησης (learning management system LMS)

 Συστήματα διαχείρισης του εκπαιδευτικού περιεχομένου (learning content management systems LCMS)

 Εργαλεία συνεργατικότητας

 Εικονικά σχολεία
Συστήματα διαχείρισης της μάθησης (LMS)
 Τα συστήματα διαχείρισης μάθησης (LMS) λειτουργούν κυρίως στο επίπεδο του εκπαιδευτικού προγράμματος (curricula).

 Προσφέρουν δυνατότητες για την οργάνωση ανεξάρτητων μαθημάτων ή διδακτικών ενοτήτων σε ολοκληρωμένα προγράμματα σπουδών, καθώς επίσης και για την παρακολούθηση της πορείας και λειτουργίας ενός ή περισσοτέρων προγραμμάτων σπουδών.

 Εκτελούν διαχειριστικές λειτουργίες όπως εγγραφή εκπαιδευομένων, καταγραφή επιδόσεων κ.ά. (Καμπουράκης και Λουκής 2006: 40).
Συστήματα διαχείρισης περιεχομένου της μάθησης (LCMS)
 Τα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου της μάθησης (LCMS) υποστηρίζουν την δημιουργία, διαχείριση και επαναχρησιμοποίηση πολυμορφικού εκπαιδευτικού περιεχομένου.

 Λειτουργούν κυρίως στο επίπεδο του εκπαιδευτικού υλικού (teaching material).

 Βασική τους αποστολή είναι να διαχειρίζονται το εκπαιδευτικό περιεχόμενο, διατηρώντας σε μία κεντρική βάση τα στοιχεία από τα οποία αυτό αποτελείται (αρχεία κειμένων word, παρουσιάσεις power point, εικόνες, pdf, βίντεο κ.ά.).
Εργαλεία συνεργατικότητας
(Computer Supported Collaborative Learning Systems CSCL)
 Είναι μέσα που αναπτύσσουν τις συνεργατικές δραστηριότητες μεταξύ των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία.

 Με βάση το χρόνο διακρίνονται σε σύγχρονα και ασύγχρονα.

 Στα εργαλεία συνεργατικότητας εμπεριέχονται το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα εργαλεία σύγχρονης ηλεκτρονικής συζήτησης (Chat), τηλεδιάσκεψη, πύλες (portals) κ.ά.
Εικονικά σχολεία
 Οι τρεις προηγούμενες κατηγορίες συστημάτων μάθησης με ηλεκτρονικά μέσα υποστηρίζουν είτε την διαχείριση του εκπαιδευτικού προγράμματος, είτε την ανάπτυξη, αποθήκευση και διανομή του εκπαιδευτικού υλικού, είτε τέλος την προαγωγή της επικοινωνίας και συνεργασίας των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία.

 Τα συστήματα εικονικού σχολείου είναι στην ουσία τους ένας συνδυασμός όλων των προαναφερόμενων κατηγοριών με στόχο την υποστήριξη μαθησιακών διεργασιών που κυρίως καθοδηγούνται από εκπαιδευτή.
Παιδαγωγικές / Εκπαιδευτικές παράμετροι
 Εκείνο που μας ενδιαφέρει σε ότι αφορά τη χρήση των τεχνολογιών στην εκπαίδευση γενικά και στην εξ αποστάσεως ειδικά, είναι η συμβολή τους σε μια αποτελεσματική εκπαιδευτική διαδικασία.

Οι τεχνολογίες λοιπόν αποτελούν το μέσο
και όχι
το σκοπό στην εκπαίδευση!
Δραστηριότητα
Παρακολουθήστε ένα εκπαιδευτικό λογισμικό που προορίζεται για να δίδεται ως συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό σε μαθητές Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού στο πλαίσιο της ευέλικτης ζώνης με αντικείμενο την περιβαλλοντική εκπαίδευση (http://mesogeios.antthais.net).

Καταγράψτε τα αρνητικά και θετικά του λογισμικού
ως προς τις προδιαγραφές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
με βάση την πρώτη σας αυτή επαφή.